Öncelikle şunu anlamak gerektiğini düşünüyorum: bugünlerde herkesin dilinde olan Bitcoin’i Bitcoin yapan şey Blockchain. Blockchain nedir biliyorsanız, alttaki başlığı atlayıp sonrakine geçebilirsiniz.

NOT: Bu yazıda Blockchain ve Substratum hakkındaki araştırmalarımı ve bulduklarımı yazdım. Hepsi tamamen kendi fikrimdir ve bu yazı bir yatırım tavsiyesi değildir.

Blockchain

Blockchain’den önce ve hatta şu an çoğunlukta kullandığımız yapı “Merkezileşmiş Yapı”. Bunu teoride bilmekle, pratikte bilmek arasında çok büyük fark var. Pratikte herkes bu durumu en az bir kez yaşadı, eğer yaşamadığınızı düşünüyorsanız; şu an yaşıyorsunuz.

Bu internet sitesinden sizin bu yazıyı okumanız için, arkaplanda bir takım teknik işleyiş var. En sadeleşmiş haliyle süreç şu şekilde işliyor:

Siz ve aynı anda sizin gibi okuyan toplamda 8 kişi olduğunu varsayın. Üstteki grafikte görüldüğü gibi 8 kişinin bilgisayarı/telefonu/tableti neyse artık bu internet sitesinin sunucuna bağlanıyor. Sunucu da yanıt olarak bu sitenin içeriğini size sağlıyor. Tarayıcınız ise sitenin sunucusundan gelen veriyi çevirerek şu an okuyabildiğiniz ve görebildiğiniz formatı sağlıyor.

İşte bu yapıya merkezileşmiş yapı (centralized) diyoruz. Örneğin bu sitenin açık kalması için hosting (barındırma) ücreti ödüyoruz biz aylık olarak, eğer ödemezsek kapanır. Veya ben bu sitenin içeriğini silersem yine kapanır. Siteye bir yüklü bir DDOS saldırısı gerçekleşseydi yine kapanırdı. Sonuç olarak tek bir merkezi otorite olduğu takdirde bu kullanıcıların hatalarına gebe olmuş oluyor. Aynı zamanda açık hedef de diyebiliriz.

Veya ülkemizde çok sık gündeme gelen başka bir konuyu düşünün: engellenme/sansürlenme olayı. Bir internet sitesi veya sunucu başka bir otorite tarafından engellenebilir/sansürlenebilir. Wikipedia buna bir örnek.

Peki şimdi Blockchain’i anlayalım. Bu merkezileşmiş yapının tam tersine deniyor. O da “Merkezi Olmayan Yapı” anlamına geliyor. Teknik işlerle kafa karıştırmadan basitçe anlatacağım.

Burada sunucu sizsiniz. Bilgisayarınıza indirdiğinizde tüm veritabanı size de yükleniyor. Nereden yükleniyor? Daha önce bu veritabanını tıpkı sizin gibi indirmiş onlarca/yüzlerce kullanıcıdan. Siz de sizden sonra indirecek olanlara bu veriyi aktarıyorsunuz.

Verilerin güvenliği ise şifrelemeyle sağlanıyor. Eğer araya sahte bir veri herhangi bir şekilde eklenmeye çalışılırsa topluluktaki verinin doğruluğuna göre durum anında çözülüyor. Ayrıca gerekli şifrelemeye uyup uymadığını da “onaylamak” mümkün. Bu işlemi yapanlara da özünde madenci, işleme de madencilik (mining) deniyor.

Şimdi bu sistemi engellemeniz mümkün müdür? Hayır. Hangi birini engelleyeceksiniz? Her kullanıcı aynı zamanda sunucu/alıcı/verici olduğu durumda, merkezi yapıyı kullanan bir internet sitesini engellemeniz çok basit (tek bir ip adresini veya ip havuzunu engellemeniz yeterli), ancak merkezi olmayan yapıyı kullanan bir internet sitenizi engellemek için yüz binlerce ip adresini engellemeniz gerekir. Bu da yetmez çünkü sisteme sürekli eklenen ve çıkan kullanıcılar olacağından bu listeyi sürekli güncel tutmanız gerekecektir.

Bunu sadece internet için düşünmeyin, aynı şekilde bankacılık ve para konuları çok şeffaf ve dürüst olmalıdır; işte o yüzden Bitcoin bukadar önemli. Bu veritabanı yapısını istediğiniz her sektörde, her konuda kullanabilirsiniz aslında.

Substratum

Çok uzun süredir blockchain ile geliştirilen teknolojileri inceliyorum. Onlarcasını daha ICO aşamasındayken takibe alıyorum. Malesef Substratum’u ICO aşamasında yakalayamadım. Hatta yatırım yapılabilecek en kötü zamanda kendisiyle tanışmış bile olabilirim ancak olsun.

Substratum, gördüğüm tüm blockchain yapılarından çok daha başarılı bir ekosistem planına sahip. Önce giderdiği eksiği anlatmak istiyorum; giderdiği eksiği nerden bildiğimi açıklayayım kısaca beni tanımayanlar için: 10 yıldan fazla süredir yazılımla ilgileniyorum. Web, Masaüstü ve Mobil uygulamaların tamamının neredeyse her rolünde farklı projelerde bulundum.

Her internet sitesi, bir sunucuya ihtiyaç duyar. İnternet siteleri, komple internet yapısının ana çatısıdır. Kullandığınız mobil uygulamalar da oyunlar da, izlediğiniz diziler de aslında hep arkaplanda bir internet sitesine veya bir hostinge bağlıdır. Hosting, barındırma hizmeti anlamına gelir kısaca.

Bu durumda şunu söylemek çok zor değil: tüm web yapısı aslında centralized bir yapı. Yani tek bir merkezden, kullanıcılara dağıtım yapılıyor. Web 3.0 tam olarak bu durumun değişmesi yani tüm uygulamaların, tüm servis sağlayıcılarının ve internet sitelerinin merkezsiz yapıya geçmesi olacak.

Substratum Nedir?

Web dünyasını merkezsiz yapıya geçirecek olan blockchain teknolojisidir. Sıradan kullanıcıları, hosting yerine koymayı hedefliyorlar.

Host, Node ve User olmak üzere üçe ayrılmış durumda. Bir taraf site içeriğini sağlayacak, bir taraf bu içeriği tutup dağıtımını sağlayacak ve tabi ki normal kullanıcılar tıpkı sizin yaptığınız gibi siteye girecek olanlar.

Host, borsa üzerinden token alır. Sisteme yükler, sistemdeki nodelar (bu işi yapanlara miner/madenci demek mantıklı olur sanırım) site içeriği tutarlar ve bu iş için hostun sisteme yüklediği tokenları ödül olarak alırlar. Kullanıcılar da nodelar üzerinden siteye ulaşırlar.

Fikrin en özet hali budur. Ayrıca..

Nodelar illa bilgisayar olmak zorunda değiller, telefonunuzu bile node haline getirip token kazanmanız mümkün olabilir. Ayrıca tüm bu işlemler tek bir tık ile açıp kapanacak basitlikte tasarlanıyor. Hangi kullanıcıların hangi nodelara bağlanacağını ise geliştirilecek olan yapay zeka karar verecek. Bu sayede İngiltere’den giren kullanıcı Çin’deki node a bağlanmayacak. Veri aktarımı hızlı olacak.

Bu basit bir işlem gibi gözükse de çevrenizdeki tüm yazılım firmaları/internet siteleri/uygulamalar bu “hosting” hizmetine ödeme yapıyor. Milyarlarca dolarlık bir sektör. Amazon, Google, Microsoft gibi büyük şirketlerin tamamı bu sektörde bulunuyor.

Bir Örnekle Substratum

Örneğin ben furkankadioglu.com adresli internet sitemi olduğu gibi merkezsiz yapıya geçirmek istiyorum. Bunun için öncelikle benim “Substratum Host” pozisyonuna gelebilmem için token almam lazım. Bu tokenı borsalar üzerinden alıyorum. Haliyle borsa fiyatını yükseltiyorum. Sonrasında aldığım örneğin 1000 substratumu sisteme yüklüyorum. Bununla birlikte site dosyalarımı da yüklüyorum tabi.

Ahmet, Mehmet ve Hasan’da cep telefonlarına, bilgisayarlarına substratum nodeları indirmişler. Sistemden gelen veriyi (benim şifrelenmiş şekilde internet sitemin dosyalarını) kendi nodelarına alıyorlar. Nodelar; açık kaldıkları her saniye veya siteye giren her ziyaretçi başına da (hangisi olduğuna pek emin değilim) ödül alıyorlar. Ödül de benim sisteme yüklediğim tokenlar. Sonrasında bu tokenları borsalarda satıp paraya çevirebilirler.

Şimdi.. siz Konya’dan internet siteme bağlanmaya çalışıyorsunuz. 

Ahmet, İstanbul’da. Mehmet, Van’da ve Hasan’da Ankara da. Bu durumda en yakın node Ankara olacak (bu kısmı da yapay zeka hesaplayacak) ve siz Hasan üzerinden benim internet siteme gireceksiniz.

Örnekten Devam: Site sahibine ne faydası oldu?

Bu yapı dahilinde, ben sürekli olarak Substratum Token’ı almam gerekiyor. Bu benim için sorun değil çünkü ben internet sitemi açtığım günden beri aylık olarak bir sunucu masrafı zaten ödüyordum. Şimdi SUB alıyorum, maddi açıdan bir şey değişmedi benim için.

Ancak çok fazla artım var. 

• Artık Türkiye’den ziyaretçim geldiğinde türkiyedeki nodelara bağlanıyor. İngiltere’den giren ziyaretçim ise ingiltereden bağlanıyor. Onlara daha hızlı hizmet verebiliyorum.
• Artık internetin erişime kapalı olduğu bazı ülkelerden ziyaretçim olabilir çünkü o ülkelerde de nodelarım var. O ülkelerde hatrı sayılır bir ziyaretçi potansiyeli var ve yasakları delmeye can atıyorlar.
• Artık sitemde istediğim şeyi tutabilirim. Sitemi yasaklayabilecek herhangi bir otorite yok. Sadece örnek için söylüyorum. Bahis sitesi açtığım takdirde benim sitem Türkiye tarafından erişime kapatılamaz.
• Sitem daha güvenli, saldırılar gelse bile nodelara gelir. Nodelar da erişimi keser ve saldırılar bertaraf olur. Sonuç olarak benim internet sitemin onlarca kopyası ve onlarca sunucusu olduğu için erişimi kesemezler.
• Bir önceki maddede söylediğim gibi, onlarca sunucum ve kopyam olduğundan dolayı erişim hiç kesilmez. Şu an mevcut hostinglerimin tamamı %99.4 oranla açık durumda. Yani sabaha karşı saatlerde ayda bir kez bile olsa kapanıyor. Bu oran yüksekte olsa %100 e çıkartmak Substratum ile mümkün. Bir node kapansa bile, diğeri açık?

Umarım işleyişi, süreçleri, rolleri ve faydalarını yeterince iyi anlatabilmişimdir. Buradan sonra token bilgilerine; artılarına ve eksilerine geçeceğim.

Substratum Token Yapısı

Bu bölümde Substratum adlı tokenın (coin de desek olur) özelliklerini inceleyeceğiz.

Kaç Tane SUB Var?

 Coinmarketcap verilerine göre 472.000.000 adet Sub bulunuyor. Ancak bunların sadece 360.000.000 tanesi dolaşımda.

Ancak bu doğru değil. Gerçek rakam 592.000.000 adet olduğudur. Bunu nereden bilebiliyorum? Ethereum chaini üzerindeki akıllı kontratlarına bakıyorum. Kodları açık olduğundan bu ve birazdan anlatacağım bir takım bilgilere erişmemiz mümkün olabiliyor.

Toplam Adeti Arttırma Fonksiyonu ve Nedeni

Akıllı kontrata bir fonksiyon girilmiş. Bu fonksiyon sayesinde kontrat sahibi dilediği zaman istenilen miktarda SUB üretme yetkisine sahip. Bu tehlikeli bir durum kabul ediyorum. Bunu kendilerine bizzat sordum ve yanıtını öğrendim.

Düşünün ki okadar çok barındırma talebi oldu ki borsada SUB kalmadı. Borsada sub kalmayınca, barındırma hizmetinin ödülü durdu. Ödül durunca da sistem durdu. Substratum çöp oldu.

Tam olarak şöyle yazıyor: “Should the market ever reach 90% saturation, the network will create 10% additional tokens and separate them into an account that is only used to fuel the network. These will not hit the exchanges and will only be available for transactions within the network.”

Bunu engellemek için, dolaşımdaki miktar toplam miktarın %90'ına ulaştığında toplam coin miktarının yüzde onu kadar sisteme ekleme yapılacağını whitepaperlarında yazmışlar, hemde daha ICO aşamasında. Ancak bu basılan yeni %10 hiç bir zaman borsalarda satışa sunulmayacak doğrudan networktekilere ödül olarak verilecek.

Hesap Dondurma Fonksiyonu ve Nedeni

Bu konu da benim kafamı baya bir kurcalamıştı. Bir fonksiyon var, bu fonksiyon sayesinde istenilen cüzdanın bakiyesi sıfırlanabiliyor. Bunu neden eklediklerini sorduğumda: sistemin test aşamasında olduğunu herhangi bir güvenlik açığında oluşabilecek art niyetli kişilerin engellenmesi amaçlı olduğunu söylediler. Gayet mantıklı gözüküyor.

Substratum Ekibi

• CEO’larının sicili var. 20 sene önce, uyuşturucu (kenevir/ot) kullanmaktan dolayı tutuklanmış. Ancak bu çok uzun süre önce olmuş ve konuyla bir ilgisi yok.
• Ekip genel olarak başarılı gözüküyor. Aralarında facebook, apple ve benzeri yerlerde çalışmış kişiler var.
• Twitter’ı oldukça aktif olarak kullanıyorlar. Slack ve Telegram üzerinden de sürekli aktif bir yönetici ekipleri bulunuyor.
• Ekiple slack kanalları üzerinden konuşabiliyorsunuz. Ben yukarıda anlattığım akıllı kontrat kısmındaki sorularımın yanıtlarını birebir görüşerek aldım.
• Ekibin önde gelenleri, arada bir fiyatların artıp/azaldığı hakkında twitterdan yazıyor. Bu kötü, bir CEO bence sadece geliştirdiği ürüne odaklanmalı fiyata değil.
• Ekip, söz verdikleri zamanları aşındırabiliyor. Ancak söz verdiklerini şu ana kadar yaptılar. Örneğin beta için verdikleri tarihi tam 3 kez değiştirdiler ancak beta nihayetinde çıktı.
• SUB şu an 0.33$ civarında, daha önce 3.05$ a kadar çıktı. Henüz ürün çıkmamıştı, beta da çıkmamıştı. Oldukça iyi bir rakam.
• ICO’dan 11 milyon dolar toplamışlar. Kaçmadılar, dolandırmadılar. SUB ise 1100 BTC hacime kadar ulaştı ve fiyatı 3$ civarındaykende bir vurgun olmadı. Ofisleri var, ekipleri var ve sürekli aktifler pek dolandırıcı yapısında değil gibiler.

Projenin Durumu ve Beta

Substratum yeni bir token. ICO’ları geçen yılın son çeyreğinde bitti. Henüz bu söz verdiklerinin neredeyse hiç birini yerine getirmediler. Bildiğiniz gibi ICO’ların %81 i dolandırıcılıkla sonuçlanıyor. Ancak bu arkadaşlar geri kalan kısımdan çıktı. 

Topladıkları parayla geliştirmeye başladılar, aralık ayında kapalı beta testi yapılacağı duyurulmuştu, yapılmadı. Ocak ayının ortasında olacak dendi, olmadı. Şubatı söylemediler ama biz bekledik, boşuna bekledik. Tabi bu ilerleyen süreçte Substratum ürünsüz, test edilmemiş ve sözden ileri gitmemiş olan bir tokendan fazlası olmadığından çok ciddi değer kaybına uğradı. (O dönem değer kaybına uğramayan herhangi bir coin sanırım olmadı)

Betaya binlerce insan başvurdu, bu arada hala başvurular açık eğer isterseniz buradan sıraya girebilirsiniz.

Şu an neredeyiz? Beta Nasıl Geçiyor?

Bir kaç hafta önce, Mart ayında kapalı betayı yayınladılar. Hem Mac OSX hem de Windows 64 bit platformları için. Ben iki platformunda beta testerı olduğumdan ikisini de denedim.

Bir ekran görüntüsü veya benzeri bir şey paylaşmak isterdim ancak öyle bir görüntü olmadığı için paylaşamam. GUI (Graphical User Interface/Grafiksel Kullanıcı Arayüzü) olmadığından dolayı pek anlaşılan birşey yok.

Yazılım, kullanıcının görebileceği taraflarına hiç dokunmamışlar. Tamamen fonksiyonel gitmişler, yani önemli olan host-node arasında köprü olabilmekmiş. Bunu da başardılar. İki platformda da biraz sıkıntı çıkartmış olsa da gayet iyi çalışıyor. Üç adet internet sitesinde de test ettik.

Bukadar rötara değmedi, ancak iç rahatlattı. Yavaş da olsalar, işlerinin başındalar ve söz verdiklerini yapmaya çalışıyorlar.

Ayrıca bir yazılım geliştiricisi olarak şunu söylemek istiyorum. Çevrenizden internet sitesi, uygulama vb. işler yaptırırken zorluk yaşayanlar olmuştur. Bir haftalık bir işin, yirmi beş haftada bittiğini vs. duymuşsunuzdur. Düşünün ki bu yazılımlar daha önce 500 kez yapıldı. Yani binlerce haber sitesi, blog, eticaret sitesi var. Onlarca döküman ve kaynak var, daha önce bu işi yapmış olanlar var. Haliyle bu verilen “1 haftalık” sürenin tutması gerekir. Ama tutmuyor.

Substratum projesi ise, yapımı gerçekten zor, tek bir platforma değil çoklu platform desteği olan, daha önce hiç yapılmamış ve sektörü (blockchain) hakkında neredeyse hiç ileri düzey teknik bilgi bulunmuyor. Sizce verdikleri süreleri tutturmaları mümkün müdür? Tabi ki değildir.

Ondan olsa gerek süre vermeyi bıraktılar, direk işe odaklanmış durumdalar sanıyorum. Uzun vadede öyle yada böyle bu başarı getirir.

Kodlar Nerede?

Blockchain projelerinin neredeyse tamamı şeffaflıklarını belirtmek için açık kaynak projelendirilirler. Yani başka bir değişle; kodları görebiliriz. Dilersek alıp kendimiz kullanabiliriz veya yazılım ekibinin çalışıp çalışmadığını da burdan görebiliriz.

Fikir eşsiz olunca ve benzeri olmayınca bir noktaya kadar kodları gizlemeyi tercih etmişler. Yazılım tarafının başındaki arkadaşa sorduğumda bundan fazlası olduğunu söyledi:

 “As far as I’m concerned, just as soon as the business folks give the okay. In the far future, we may even be set up to review and accept pull requests, but that will suck down a lot of our time; so until then we’d prefer to code.”

Başka bir değişle şunu söylüyor:

 “Versiyonlamak uzun iş, bu bize çok zaman kaybettirir. Daha sonra bir gözden geçirme yapıp açık kaynağa geçeceğiz ancak ozamana kadar biz zaman kaybetmeyi değil kodlamayı tercih ediyoruz.”

Ancak CEO’ları betadan sonra açık kaynağa geçeceklerini söyledi. Çünkü Bittrex gibi borsalara girmek için açık kaynak olmak zorundalar. Aynı zamanda bu yatırımcılara da güven sağlayacak. Beta sürecinin ortasında olduğumuza göre yakın bir tarihte github üzerinden substratumun kodlarını görebileceğiz demektir.

Diğer Artıları ve Eksileri

• Piyasaya her %90 dolumda, %10 eklenmesi kötü evet. Ancak sistemin devam etmesi için gerekli.
• SUBBLOC adı altında toplantı yapıyorlar. Son sefer hariç hiç birini web üzerinden yayınlamadılar. Son seferde de millet isyan etti, sanırım bundan sonra yayınlayacaklar.
• Gelişim süreci yavaş ilerliyor. Henüz tam olarak ürün çıkmış değil.
• Gelişim süreci ilerliyor, her ne olursa olsun ilerlemesi çok önemli.
• Şu an en yüksek fiyatına göre %90 değer kaybetmiş durumda. Beta sürecindeki aksamalar ve kripto para piyasasındaki büyük geriçekilmeden dolayı
• Beta süreci başladı, istenileni pek vermese de sözlerinde durduklarını gösterdi.
• Fikir başarılı ve her detayı düşünülmüş. Aksaması için bir sebep yok.
• Ekip, proje takvimi vermiyor. Çünkü takvime uyamıyorlar, çünkü “tahmini” bir süre vermeleri mümkün değil. Bunu ben bir yazılım geliştirmeni olarak doğrulayabilirim.
• Açık kaynak değiller ancak olacaklarını duyurdular.
• Toplam token adeti çok fazla ve balinalar var. Galiba her coinde var ama burda da olduğunu belirtmek lazım. Yüz bin adetlik satış ve alış emirleri görmek mümkün olabiliyor.
• Her hafta durumu Youtube kanalları üzerinden paylaşıyorlar, twitter hesapları aktif ve ekibin önde gelenleri Substratum hakkında twitter üzerinden çok sık konuşuyorlar.
• Yeni bir token/coin, haliyle fiyat çok değişken. Bitcoin veya kemikleşmiş başka bir altcoin gibi değil; çok çok değişken.

Ben Neden Bukadar İlgiliyim?

Potansiyel fiyat artışının oldukça yüksek olduğuna inanıyorum. Bununla birlikte yukarıda örneklerle anlattığım işleyiş ve teknolojinin dünyayı komple değiştirebilecek olduğunu düşünüyorum. Özellikle İran, Kuzey Kore, Çin gibi ülkelerin internet yasaklarını düşünürsek bence potansiyeli hesaplamakta çok düşünmeyiz.

Geçenlerde PuhuTV’ye sansürleme geldi. Bir çok dizinin görüntüleri sansürlendi. Yakın zamanda aynısı Netflix’e de olacak. Wikipedia’da yasaklandı biliyorsunuz. Bunların hepsi merkezi sistemde olmaktan kaynaklanıyor. Eğer bir gün substratum veya substratum benzeri bir yapı gerçekleşirse bunların hiçbirisinin olması mümkün olmayacak.

Ekiple uzaktan yakından bir ilgim yok, bir bağım yok veya bu yazı içinde bir ödeme almadım. Her hafta bir blockchain projesini inceliyorum, bu projeyle çok yakından ilgilendim. Bununla birlikte SubTurkey, Subturkiye ve Substratum Türkiye isimlerini de aldım; günün birinde SUB borsası oluşturma ihtimalim de var.

Ancak şu an ki durumda 3$’dan alış yaptım. 2$’dan da alış yaptım. 1$ ve 0.5$ fiyatlarından da SUB aldım ben. Kısaca %90 gibi bir zararım olmasına rağmen benim umurumda bile değil bu. Bir yıl içerisinde herhangi bir satış yapmayı planlamıyorum.

Eğer söz verilenler yapılırsa, bir “hosting” endüstrisinin tamamı değişebilir ve tokenların değeri inanılmaz yükselebilir. Ancak yükselmeyedebilir, lütfen buna kesin gözüyle bakmayın. Ben inancımı söylüyorum. 

Rakip Var Mı?

Elbette var, ancak gördüğüm kadarıyla düzgün bir ekosistem oluşturabilmiş Substratum dışında bir yapı yok. Skycoin ve SHIFT aynı projenin benzerleri.

Nereden Substratum Alabiliriz?

Binance, Kucoin, HitBTC, Cobinhood, OKEx ve Tidex’de var. Tercihen Binance’den almanızı öneririm. Proje açık kaynak olduktan sonra Türk Lirası ile alım yapılabilmesi için bir çalışmam olacak ancak şu an böyle bir imkan yok. Bu borsalar altcoin borsaları olduğu için doğrudan alım yapamazsınız. Önce bitcoin alın, bitcoin aldıktan sonraysa bu borsalara bitcoini geçirip SUB alabilirsiniz. Biraz uzun, üzgünüm.

Son Söz

Anlattıklarımın tamamını, Substratum’un kendi sitesinden ulaşabilirsiniz. Whitepaper’larını okuyarak işleyiş hakkında bilgi sahibi olabilir ve dilerseniz Slack/Twitter/Reddit üzerinden siz de sorularınızı sorabilirsiniz. Eğer görüşlerinizi ve sorularınızı yorum olarak bu makalenin altına yazarsanız bende seve seve yanıtlamaya çalışırım. Lütfen kendiniz bir çıkarım yapın. Başkalarına bu konuda güvenmeyin.

Sabırla okuduğunuz, vakit ayırdığınız için teşekkürler. Hoşçakalın.